Hiện nay, thanh niên Việt Nam (16-30 tuổi) có khoảng 24 triệu người, chiếm khoảng 24,3% dân số và trên 44,4% lực lượng lao động cả nước. Hằng năm, có khoảng 1,2 - 1,6 triệu thanh niên bước vào tuổi lao động. Trong thời gian qua, Nhà nước đã xây dựng, triển khai nhiều cơ chế, chính sách, đề án chương trình nhằm nâng cao hiệu quả công tác tư vấn hướng nghiệp và đào tạo nghề cho thanh niên. Với vai trò là tổ chức chính trị - xã hội của thanh niên, chăm lo và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của thanh niên, thời gian qua, các cấp bộ Đoàn đã tích cực, chủ động tham mưu với cấp ủy, chính quyền tổ chức nhiều hoạt động hướng nghiệp, tư vấn, đào tạo nghề cho thanh niên, góp phần cùng với Chính phủ thực hiện mục tiêu vì an sinh xã hội. Nghị quyết Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ XI, nhiệm kỳ 2017 – 2022, đã xác định chỉ tiêu “Tư vấn hướng nghiệp cho 10 triệu lượt thanh thiếu nhiên, giới thiệu việc làm cho 1,5 triệu thanh niên”. Năm 2018, Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh ban hành và triển khai trong toàn Đoàn Đề án “Tư vấn hướng nghiệp, giới thiệu việc làm cho thanh thiếu niên giai đoạn 2018 – 2022”. Sau thời gian triển khai Đề án, cùng với việc chủ động, tích cực tham gia thực hiện các chương trình, đề án của Chính phủ về hướng nghiệp, đào tạo nghề, các cấp bộ Đoàn trong cả nước đã đạt được những kết quả tích cực trong công tác hướng nghiệp, đào tạo nghề cho thanh niên.
Công tác tuyên truyền về nghề nghiệp, việc làm đối với thanh niên đã được Đoàn Thanh niên triển khai với nhiều hình thức phong phú, thiết thực như: xây dựng các chuyên mục về nghề nghiệp, việc làm trên website và fanpage của tỉnh, thành đoàn; xây dựng các website tuyên truyền, tư vấn, giới thiệu việc làm đối với thanh niên; xây dựng các chuyên đề về tư vấn hướng nghiệp, học nghề cho thanh trên chương trình phát thanh, truyền hình thanh niên của đài phát thanh và truyền hình địa phương; thực hiện các ấn phẩm tuyên truyền, như: infographic, motion graphic, sách... Tổ chức Đoàn đã triển khai các giải thưởng tuyên dương gương thanh niên tiêu biểu trong học nghề, việc làm, như: Giải thưởng “Người thợ trẻ giỏi”, Giải thưởng “Lương Định Của”, thu hút sự quan tâm của đông đảo đoàn viên, thanh niên, nhân dân và xã hội, góp phần cổ vũ, biểu dương tinh thần, thái độ nghề nghiệp trong thanh niên.
Các hoạt động tư vấn hướng nghiệp cho thanh niên được thực hiện với nhiều cách làm sáng tạo, linh hoạt và hiệu quả. Tổ chức Đoàn thường xuyên phối hợp với ngành giáo dục và đào tạo, các trường phổ thông THCS, THPT, đại học, cao đẳng và các cơ quan báo chí đẩy mạnh công tác tư vấn, hướng nghiệp cho thanh niên trong việc tự đánh giá và chọn ngành nghề đào tạo, chọn việc làm, tổ chức các buổi sinh hoạt ngoại khóa, sinh hoạt Đoàn, Hội, gắn với tuyên truyền, cung cấp thông tin về ngành nghề đào tạo, nhu cầu thị trường lao động cho thanh niên, tổ chức các chương trình tư vấn trực tiếp, giao lưu trực tuyến, tư vấn mùa thi, chương trình tiếp sức mùa thi. Các hoạt động tư vấn hướng nghiệp do Đoàn thanh niên tổ chức, như: Ngày hội “Tư vấn hướng nghiệp”, “Hành trình đến với trường nghề, làng nghề”, “Hành trình trải nghiệm ước mơ”, “Tư vấn mùa thi”,; “Tư vấn tuyển sinh”... đã tạo được dấu ấn tích cực trong xã hội, khẳng định được năng lực và uy tín của Đoàn thanh niên trong tổ chức các hoạt động tư vấn hướng nghiệp và nâng cao chất lượng các hoạt động tư vấn, hướng nghiệp đối với thanh thiếu niên, đặc biệt là học sinh phổ thông. Từ năm 2017 – 2022, Đoàn Thanh niên cả nước đã tổ chức tư vấn hướng nghiệp cho trên 10 triệu lượt thanh thiếu niên; trong đó chương trình “Tư vấn mùa thi”, “Tư vấn tuyển sinh” của Báo Thanh niên, Báo Tuổi trẻ đã tổ chức tư vấn hướng nghiệp cho trên 1,5 triệu thanh niên; hệ thống các trung tâm giáo dục nghề nghiệp thanh niên, trung tâm dịch vụ việc làm thanh niên đã tổ chức tư vấn hướng nghiệp cho trên 02 triệu thanh niên. Cùng với đó, nhiều tổ chức Đoàn đã phối hợp tổ chức các hội nghị tư vấn về việc làm, tư vấn học nghề, tư vấn về chính sách hỗ trợ vay vốn cho thanh niên học nghề và tạo việc làm tại nhiều địa phương; tư vấn hướng nghiệp, dạy nghề, giáo dục phạm nhân trong độ tuổi thanh niên tại các trại giam. Các trung tâm giáo dục nghề nghiệp thanh niên, trung tâm dịch vụ việc làm thanh niên đã triển khai các điểm tư vấn học nghề, giới thiệu việc làm tại địa phương, thường xuyên cung cấp thông tin về tuyển sinh học nghề, tuyển dụng việc làm tới các cơ sở Đoàn xã, phường, thị trấn (các đơn vị triển khai tốt như: Trung tâm Dịch vụ việc làm thanh niên TP. Hồ Chí Minh, Vĩnh Phúc, Bắc Ninh; Trung tâm Dạy nghề thanh niên Quảng Nam...).
Công tác tư vấn, đào tạo nghề cho thanh niên có nhiều đổi mới về nội dung, phương thức thực hiện. Đoàn Thanh niên các cấp đã tham gia, phối hợp thực hiện hiệu quả các đề án, chương trình đào tạo nghề, giải quyết việc làm đối với thanh niên tại địa phương, như: dạy nghề ngắn hạn cho thanh niên nông thôn, hỗ trợ dạy nghề đối với bộ đội xuất ngũ, dạy nghề cho thanh niên khuyết tật,...; phối hợp tổ chức các lớp tập huấn chuyển giao tiến bộ khoa học kỹ thuật trong thanh niên nông thôn. Hệ thống các trung tâm giáo dục nghề nghiệp, trung tâm dịch vụ việc làm thanh niên, trường trung cấp nghề, tổng đội thanh niên xung phong đã trực tiếp tham gia tổ chức các lớp đào tạo nghề đối với thanh niên nông thôn, thanh niên khuyết tật, bộ đội xuất ngũ... Từ năm 2017 - 2022, 19 Trung tâm giáo dục nghề nghiệp thanh niên, Trung tâm dịch vụ việc làm thanh niên do Đoàn cấp tỉnh quản lý đã tổ chức đào tạo nghề cho trên 100 ngàn người, đào tạo và bồi dưỡng kỹ năng nghề cho trên 210 ngàn người.
Các tỉnh, thành đoàn thường xuyên phối hợp với ngành lao động tổ chức sàn giao dịch việc làm, ngày hội việc làm; phối hợp với các doanh nghiệp, khu công nghiệp, khu chế xuất trên địa bàn tổ chức cung ứng, giới thiệu việc làm cho thanh niên. Đoàn Thanh niên, Hội sinh viên trong các trường cao đẳng, đại học thường xuyên kết nối với các doanh nghiệp, các trung tâm dịch vụ việc làm tổ chức các hoạt động giới thiệu việc làm, thông tin thị trường lao động đến học sinh, sinh viên cuối khóa. Các trung tâm giáo dục nghề nghiệp thanh niên, trung tâm dịch vụ việc làm thanh niên tổ chức ký kết, triển khai các hợp đồng đào tạo, đào tạo lại lao động; cung ứng, giới thiệu việc làm trong và ngoài nước đối với các doanh nghiệp; đầu tư nâng cao chất lượng của các website, các kênh quảng bá việc làm, mạng lưới cộng tác viên việc làm tại cơ sở.
Đặc biệt trước sự ảnh hưởng nghiêm trọng của dịch bệnh Covid-19 trong các ngành nghề, lĩnh vực, đối tượng; đồng thời, để thúc đẩy chuyển đổi số trong hoạt động tư vấn hướng nghiệp, giới thiệu việc làm cho đoàn viên, thanh niên, Trung ương Đoàn phối hợp triển khai ứng dụng số i-HR (app i-HR) từ tháng 11/2021 về tư vấn hướng nghiệp, tư vấn đào tạo nghề và giới thiệu việc làm cho đoàn viên, thanh niên, giúp kết nối 24/7 trực tiếp 03 nhóm đối tượng là người lao động - cơ sở giáo dục nghề nghiệp - doanh nghiệp trên nền tảng công nghệ số. Đây được xác định là một trong những giải pháp đột phá góp phần đa dạng hóa hình thức và nâng cao hiệu quả tư vấn hướng nghiệp, đào tạo nghề và giới thiệu việc làm cho thanh niên, đặc biệt trước diễn biến phức tạp của dịch bệnh Covid-19. Giai đoạn 2017 - 2022, Đoàn Thanh niên đã đào tạo nghề và giới thiệu việc làm cho trên 2,8 triệu thanh niên.
Việc nâng cao năng lực tổ chức của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong triển khai công tác tư vấn hướng nghiệp, đào tạo nghề cho thanh niên được quan tâm thực hiện. Công tác tập huấn cán bộ Đoàn, đội ngũ báo cáo viên về nghề nghiệp, việc làm được chú trọng thực hiện. Giai đoạn 2017 - 2022, đã có trên 50.000 lượt cán bộ Đoàn các cấp được tập huấn nâng cao năng lực, nhận thức về nghề nghiệp, việc làm; trên 200 cán bộ, cộng tác viên của các trung tâm giáo dục nghề nghiệp thanh niên, trung tâm dịch vụ việc làm thanh niên được tập huấn, nâng cao năng lực tư vấn và dịch vụ việc làm. Hệ thống các đơn vị của Đoàn Thanh niên triển khai công tác tư vấn hướng nghiệp, dạy nghề và giới thiệu việc làm cho thanh niên tiếp tục được tăng cường đầu tư, nâng cao chất lượng hoạt động. Ban Bí thư Trung ương Đoàn đã hướng dẫn, chỉ đạo các tỉnh, thành đoàn tiến hành khảo sát, phối hợp với các cơ quan, ban, ngành tại địa phương tham mưu với ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố củng cố phát triển các trung tâm giáo dục nghề nghiệp thanh niên, trung tâm dịch vụ việc làm thanh niên, đổi mới nội dung và hoạt động của các trung tâm phù hợp với các quy định của Chính phủ về lĩnh vực dịch vụ việc làm, giáo dục nghề nghiệp; củng cố, sắp xếp và phát triển các trung tâm. Hiện nay hệ thống các trung tâm giáo dục nghề nghiệp thanh niên, trung tâm dịch vụ việc làm thanh niên bao gồm 19 đơn vị/18 tỉnh, thành phố, gồm: 01 trường trung cấp nghề, 03 trung tâm giáo dục nghề nghiệp thanh niên, 02 trung tâm hỗ trợ phát triển thanh niên và 13 trung tâm dịch vụ việc làm thanh niên.
Giai đoạn 2017 - 2022, Đoàn Thanh niên đã tham gia phối hợp trong xây dựng các chính sách của Nhà nước về đào tạo nghề, giải quyết việc làm cho thanh niên, như: Xây dựng Chiến lược phát triển giáo dục nghề nghiệp giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2045; Chương trình Đổi mới và nâng cao chất lượng đào tạo nghề cho lao động nông thôn đến năm 2030 của Thủ tướng Chính phủ; Quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục nghề nghiệp thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2045...
Có thể nói, công tác hướng nghiệp, đào tạo nghề cho thanh niên thời gian qua của tổ chức Đoàn đã đạt được nhiều kết quả tích cực, được các cấp bộ Đoàn quan tâm triển khai và cụ thể hóa thông qua chương trình công tác, kế hoạch và nội dung hoạt động thiết thực, hiệu quả. Nhiều tỉnh, thành đoàn đã chủ động tham mưu tốt cơ chế phối hợp với các ngành chức năng, huy động nguồn lực tổ chức các hoạt động. Đoàn Thanh niên các cấp đã chủ động trong tham mưu, tham gia các chương trình, dự án phát triển kinh tế - xã hội gắn với giải quyết việc làm đối với thanh niên tại các địa phương. Nhận thức và hành động của cán bộ Đoàn về nghề nghiệp, việc làm đã có những chuyển biến tích cực; sự nhìn nhận và đánh giá về vai trò của Đoàn Thanh niên trong công tác truyền thông về nghề nghiệp, việc làm của các cơ quan quản lý nhà nước, các tổ chức, xã hội được nâng lên; sự tham gia, phối hợp của các đơn vị truyền thông của Đoàn trong tư vấn hướng nghiệp, định hướng về học nghề và tạo việc làm cho thanh niên ngày càng mạnh mẽ và sâu rộng. Công tác hỗ trợ thanh niên học nghề gắn với việc giải quyết việc làm ngày càng đi vào chiều sâu với nội dung và phương thức triển khai đa dạng, thiết thực đặc biệt là đối với thanh niên nông thôn, học sinh, sinh viên.
Tuy nhiên, công tác hướng nghiệp và đào tạo nghề cho thanh niên của tổ chức Đoàn cũng tồn tại một số bất cập, hạn chế. Việc nắm bắt, tuyên truyền và tham mưu triển khai thực hiện các chính sách, chương trình về hướng nghiệp, đào tạo nghề tại nhiều địa phương chưa được thực hiện thường xuyên; vẫn còn những đơn vị chưa xây dựng kế hoạch cụ thể triển khai thực hiện. Chất lượng hoạt động tư vấn hướng nghiệp, đào tạo nghề và dịch vụ việc làm giữa các trung tâm giáo dục nghề nghiệp thanh niên, trung tâm dịch vụ việc làm thanh niên không đồng đều, vẫn còn một số trung tâm hoạt động thiếu hiệu quả; tính chủ động trong công tác tham mưu triển khai công tác, chiến lược phát triển, đầu tư cho các hoạt động của một số trung tâm còn thấp. Hoạt động hướng nghiệp đối với thanh thiếu niên nói chung và học sinh trong các trường phổ thông nói riêng chưa có nhiều đổi mới, vẫn còn thiếu các mô hình cụ thể mang tính sáng tạo; các hoạt động chủ yếu tập trung gắn với tư vấn mùa thi, tư vấn tuyển sinh trước kỳ thi tốt nghiệp THPT quốc gia và tuyển sinh đại học, cao đẳng hằng năm.
Trong xu thế hội nhập ngày càng sâu rộng với nền kinh tế khu vực và quốc tế, quá trình đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước ta đòi hỏi lực lượng lao động có kiến thức, tay nghề và kỹ năng ngày càng cao. Trước bối cảnh cạnh tranh về lao động và việc làm ngày càng diễn ra mạnh mẽ thì công tác hướng nghiệp và đào tạo nghề cho thanh niên cần phải được quan tâm triển khai hiệu quả hơn nữa, góp phần tạo nền tảng vững chắc để xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao đáp ứng nhu cầu phát triển của đất nước. Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh đề xuất, khuyến nghị một số giải pháp về vấn đề này, cụ thể như sau:
Một là, tiếp tục nâng cao nhận thức của thanh niên và xã hội về hướng nghiệp, nghề nghiệp, việc làm. Đẩy mạnh triển khai các hoạt động truyền thông để toàn xã hội, các cấp, các ngành, mọi gia đình và thanh thiếu niên nhận thức rõ vai trò của nguồn nhân lực đối với sự phát triển kinh tế, xã hội. Mục tiêu đào tạo nhân lực phải là mục tiêu quan trọng hàng đầu trong hệ thống mục tiêu của giáo dục - đào tạo. Cần thực hiện các biện pháp tuyên truyền giáo dục hướng nghiệp, có chế độ chính sách hợp lý, có thái độ đối xử thích hợp sao cho những người trẻ thực sự thấy được lao động ở bất cứ lĩnh vực nào cũng cần thiết, cũng được kính trọng và được đãi ngộ xứng đáng. Mọi gia đình, mọi cá nhân thấy được sự cần thiết và lợi ích của việc đánh giá đúng hoàn cảnh kinh tế, khả năng học tập của bản thân mà lựa chọn con đường học tập cho phù hợp. Cần làm cho toàn xã hội thấy rằng việc hướng nghiệp học sinh đi vào các hướng khác nhau là bình thường và hợp lý.
Hai là, các Bộ, ngành liên quan cần tham mưu Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ nâng cao hiệu quả việc điều tiết phân luồng, hướng nghiệp học sinh bằng các chính sách. Bổ sung thêm chính sách khuyến khích người học đi học giáo dục nghề nghiệp, thể hiện ở chế độ tuyển sinh, chế độ học bổng và học phí, chính sách tín dụng vay vốn sản xuất đối với học sinh có chứng chỉ đào tạo nghề xuất sắc; có các chính sách đảm bảo học sinh, sinh viên sau khi tốt nghiệp giáo dục nghề nghiệp được tạo điều kiện thuận lợi học lên trình độ cao hơn, đặc biệt những học sinh, sinh viên sau khi tốt nghiệp giáo dục nghề được ưu tiên hơn khi xét nhận vào các khoa tương ứng của các trường cao đẳng, đại học.
Ba là, cần có chính sách sử dụng nhân lực sau đào tạo trong lĩnh vực giáo dục nghề nghiệp. Cần tham mưu ban hành cơ chế phối hợp giữa nhà trường với các cơ sở sản xuất, các doanh nghiệp để tạo “đầu ra” cho các cơ sở giáo dục nghề nghiệp; giao cho các doanh nghiệp, các cơ sở sản xuất tổ chức đào tạo nghề theo nhu cầu của chính họ. Các Bộ ngành chức năng khi ban hành chính sách phải có sự gắn kết thống nhất giữa chính sách đào tạo, chính sách đối với thanh niên và chính sách việc làm để tạo cơ hội lớn nhất cho thanh niên trong học tập, rèn luyện và việc làm.
Bốn là, tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng, cập nhật kiến thức mới cho đội ngũ làm công tác hướng nghiệp, trong đó, có bộ phận là cán bộ Đoàn chuyên trách tại các địa phương và cán bộ Đoàn, giáo viên phụ trách công tác hướng nghiệp trong các trường phổ thông. Đảm bảo hằng năm, đội ngũ làm công tác hướng nghiệp đều được tham gia ít nhất 01 lớp đào tạo, bồi dưỡng, cập nhật kiến thức mới về công tác hướng nghiệp.
Năm là, đề nghị Chính phủ nghiên cứu ban hành và từng bước hoàn thiện cơ chế, chính sách riêng về hướng nghiệp, đào tạo nghề và giải quyết việc làm cho thanh niên; Chính phủ, Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố quan tâm công tác quy hoạch, đầu tư, phát triển đối với các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, dịch vụ việc làm trọng điểm thuộc hệ thống Đoàn Thanh niên, qua đó, tạo điều kiện để Đoàn Thanh niên tiếp tục phát huy tốt hơn nữa vai trò đồng hành với thanh niên trong khởi nghiệp, lập nghiệp nói chung và trong tư vấn hướng, nghiệp, đào tạo nghề cho thanh niên nói riêng.