Thế giới đang trải qua những biến đổi to lớn trong đó phải kể đến cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, các vấn đề an ninh phi truyền thống và trực tiếp hiện hữu thời điểm này là dịch bệnh. Nhiều ngành sản xuất, phương thức sản xuất sẽ được thay thế, nhân công bị đào thải và những ngành nghề mới, phương thức mới, việc làm mới sẽ ra đời.
Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra, trong 10-15 năm tới, khoảng 1/3 công việc hiện tại sẽ thay đổi do tác động của công nghệ thông tin, robot, tự động hóa và trí tuệ nhân tạo; khoảng 40% lao động toàn cầu sẽ phải bổ sung kỹ năng mới để đáp ứng yêu cầu công việc. Tỷ lệ này ở ASEAN sẽ còn cao hơn. Một nghiên cứu của ILO ở 5 nước ASEAN dự báo 56% việc làm có thể bị ảnh hưởng, thậm chí thay thế bởi tự động hóa trong vài thập kỷ tới.
Trước tình hình đó, các nước trong khu vực ASEAN cần phải tăng cường hợp tác, chia sẻ kinh nghiệm và thông tin để cùng thích ứng và phát triển. Trong những năm gần đây, các nước ASEAN đã rất tích cực tăng cường hợp tác phát triển nguồn nhân lực nói chung và giáo dục nghề nghiệp nói riêng. Việc thông qua “Tuyên bố ASEAN về Phát triển Nguồn nhân lực cho thế giới công việc đang đổi thay” và ra mắt Hội đồng Giáo dục nghề nghiệp ASEAN là những minh chứng cho việc hợp tác mạnh mẽ trong khu vực để cùng phát triển trong tương lai.
1. “Tuyên bố ASEAN về Phát triển Nguồn nhân lực cho thế giới công việc đang đổi thay” và Lộ trình thực hiện tuyên bố được xây dựng
Thách thức lớn nhất mà ASEAN phải đối mặt hiện nay là làm thế nào để phát triển lực lượng lao động chất lượng cao trong bối cảnh thay đổi nhanh chóng của khoa học công nghệ, với những ảnh hưởng mạnh mẽ đến nền kinh tế, thị trường việc làm và những yêu cầu về kỹ năng thiết yếu.
Trên chặng đường chuyển đổi sang nền kinh tế số, việc cải tổ kỹ năng và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là rất cần thiết để hướng tới tăng năng suất lao động và năng lực cạnh tranh của quốc gia. Phát triển nguồn nhân lực là sự đầu tư dài hạn quan trọng nhất hướng tới viễn cảnh phát triển bền vững của khu vực vì một tương lai chung.
“Tuyên bố ASEAN về Phát triển Nguồn nhân lực cho thế giới công việc đang đổi thay” là Tuyên bố chuyên ngành duy nhất được chính thức thông qua tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 36 vào ngày 26 tháng 6 năm 2020 và có ý nghĩa quan trọng đối với các nước thành viên ASEAN, đặc biệt trong bối cảnh công nghệ đang làm thay đổi nhanh chóng thế giới công việc và tương lai việc làm.
Nội dung chính của Tuyên bố: Tái khẳng định cam kết đối với Tầm nhìn ASEAN 2025 về xây dựng một Cộng đồng ASEAN hướng đến con người và lấy con người làm trung tâm mà tại đó người dân có được chất lượng cuộc sống cao hơn và hưởng các lợi ích của việc xây dựng cộng đồng; Tiếp tục tái khẳng định những cam kết trong Tuyên bố của các Bộ trưởng Lao động ASEAN về Tương lai việc làm... Cam kết trang bị cho nguồn nhân lực ASEAN những kỹ năng để chuẩn bị sẵn sàng cho tương lai, qua đó khiến họ có thể đóng góp tích cực vào sự phát triển bền vững, khả năng cạnh tranh và khả năng tự cường của ASEAN, bảo vệ họ khỏi những tác động tiêu cực tiềm tàng của công nghệ, giúp họ có khả năng quản lý sự chuyển đổi và đảm bảo không ai bị bỏ lại phía sau trong thế giới công việc đang đổi thay này. Thừa nhận tầm quan trọng của các nỗ lực tập thể trong khu vực, tại mỗi quốc gia thành viên và sự tham gia mạnh mẽ hơn của các doanh nghiệp và ngành công nghiệp nhằm đẩy nhanh các nỗ lực trong việc chuẩn bị nguồn nhân lực cho tương lai của ASEAN.
Mục tiêu chung của Tuyên bố nhằm thúc đẩy sự sẵn sàng của nguồn nhân lực trong khu vực, đáp ứng nhu cầu tương lai và các kỹ năng mới nổi trước thay đổi của công nghệ đang tác động mạnh mẽ tới thế giới công việc.
Trong bối cảnh các nước ASEAN đang phải đối mặt với nhiều cơ hội cũng như thách thức trong phát triển nhân lực, “Tuyên bố ASEAN về Phát triển Nguồn nhân lực cho thế giới công việc đang đổi thay” ra đời sẽ góp phần thúc đẩy phát triển nguồn nhân lực trong ASEAN, tăng cường tính cạnh tranh của lực lượng lao động. Ngoài ra, những văn kiện này sẽ làm cơ sở cho ASEAN nói chung và mỗi quốc gia thành viên ASEAN tham khảo, lồng ghép các hoạt động vào chính sách của mình theo hướng phát triển bền vững, lấy con người làm trung tâm, nỗ lực hướng tới một xã hội hòa nhập và công bằng; qua đó có thể đóng góp tích cực vào sự phát triển bền vững, khả năng cạnh tranh và tự cường của ASEAN.
2. Hội đồng Giáo dục nghề nghiệp ASEAN (ATC)
Tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 36, trong bối cảnh Tuyên bố ASEAN về Phát triển Nguồn nhân lực cho Thế giới việc làm đang thay đổi vào ngày 26 tháng 6 năm 2020, các nhà lãnh đạo ASEAN đã cam kết về việc thành lập Hội đồng giáo dục nghề nghiệp ASEAN (ATC). ATC sau đó đã được chính thức ra mắt vào ngày 16 tháng 9 năm 2020 tại Hội nghị cấp cao Bộ trưởng do Phó Thủ tướng Chính phủ Việt Nam chủ trì với sự chứng kiến của 18 Bộ trưởng Bộ Lao động và Giáo dục các nước thành viên ASEAN (AMS) và Tổng thư ký ASEAN. ATC được coi là một cơ quan liên ngành có tính đổi mới, sáng tạo để phát triển giáo dục nghề nghiệp/nguồn nhân lực trong khu vực ASEAN.
ATC trung vào các vấn đề lớn như khuyến nghị chính sách để cải thiện hệ thống giáo dục nghề nghiệp; tăng cường hợp tác, kết nối với doanh nghiệp, các nền công nghiệp nhằm cải thiện chất lượng giáo dục nghề nghiệp và khả năng thích ứng với thị trường lao động việc làm biến đổi; cải thiện sự tiếp cận giáo dục nghề nghiệp, đặc biệt là cải thiện kỹ năng kỹ thuật số, để đáp ứng yêu cầu của thị trường lao động mới của Cách mạng công nghiệp lần thứ tư cho nhóm yếu thế...
Với vai trò khá quan trọng, Hội đồng sẽ có nhiều nhiệm vụ quan trọng trong tư vấn phát triển giáo dục nghề, gồm:
Thứ nhất, đưa ra các khuyến nghị chính sách dựa trên các bằng chứng nhằm cải thiện hệ thống giáo dục nghề nghiệp, trong đó tập trung vào vấn đề đảm bảo chất lượng, phát triển các tiêu chuẩn, phát triển các giảng viên và các công nghệ mang tính đột phá trong phát triển giáo dục nghề nghiệp của ASEAN.
Thứ hai, tăng cường hợp tác với doanh nghiệp và các nền công nghiệp nhằm cải thiện chất lượng giáo dục nghề nghiệp và khả năng thích ứng với yêu cầu thị trường lao động đang thay đổi.
Thứ ba, hỗ trợ các chương trình để thu hẹp khoảng cách cung cầu kỹ năng nghề trong ASEAN dựa trên cải thiện hệ thống thông tin thị trường lao động, khai thác hệ thống này phục vụ phát triển giáo dục nghề nghiệp.
Thứ tư, cải thiện cơ hội tiếp cận giáo dục nghề nghiệp, đặc biệt là cải thiện kỹ năng số để đáp ứng yêu cầu của thị trường lao động trước tác động của công nghiệp 4.0 cho nhóm yếu thế như phụ nữ, người khuyết tật, người cao tuổi, người sống ở vùng nông thôn, dân tộc thiểu số…
Thứ năm, hỗ trợ cho quan chức cấp cao về giáo dục, lao động trong xác định, thúc đẩy, giám sát thúc đẩy các chương trình liên quan đến phát triển nguồn nhân lực nói chung và phát triển giáo dục nghề nghiệp nói riêng.
Thứ sáu, xác định phản ứng toàn diện của ASEAN trước các vấn đề mới, đặc biệt là những thách thức tác động đến việc làm và tương lai việc làm thông qua các tham vấn với các cơ quan, tổ chức liên quan.
Cuộc họp trực tuyến lần thứ nhất của Hội đồng giáo dục nghề nghiệp ASEAN diễn ra vào tháng 3 năm 2021
Trong nhiệm kỳ đầu tiên, Hội đồng Giáo dục nghề nghiệp ASEAN sẽ tập trung vào 4 ưu tiên sau:
Ưu tiên thứ nhất là phát triển lực lượng lao động đáp ứng yêu cầu thị trường thông qua hệ thống thông tin thị trường lao động, dự báo thị trường lao động và những kỹ năng tương lai. Đây là ưu tiên số 1, cũng là khó khăn, thách thức trong ASEAN.
Ưu tiên thứ hai là nghiên cứu chuyển đổi phát triển hệ thống giáo dục nghề nghiệp thích ứng với sự thay đổi của thế giới công việc. Chẳng hạn với Việt Nam, hiện nay sự phát triển của hệ thống giáo dục nghề nghiệp dựa vào sự phát triển của các nhà trường là chủ yếu. Các trường sẽ đào tạo theo năng lực mà họ có chứ không phải theo nhu cầu của thị trường. Vấn đề đặt ra là các cơ sở sẽ phải thay đổi như thế nào trước yêu cầu phát triển một hệ thống giáo dục nghề nghiệp hiệu quả hơn khi thế giới công việc đang đổi thay? Trong khi với một quốc gia trong khu vực như Singgapo hiện nay, họ phát triển hệ thống giáo dục nghề nghiệp dựa trên định hướng của thị trường lao động và yêu cầu của thế giới công việc.
Ưu tiên thứ ba là tái tạo hình ảnh giáo dục nghề nghiệp, đóng góp vào phát triển bền vững như thế nào? Với 5 giá trị cốt lõi của giáo dục nghề nghiệp được đề cập ở trên, chúng ta phải tập trung tái tạo hình ảnh, vai trò, giá trị của giáo dục nghề nghiệp, thu hút sự tham gia và thúc đẩy phát triển lĩnh vực này.
Ưu tiên thứ tư là tăng cường năng lực của đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lý trong giáo dục nghề nghiệp, tăng cường thu hút doanh nghiệp tham gia vào giáo dục nghề nghiệp. Tại Hội nghị Bộ trưởng các nước ASEAN năm 2019 đã thông qua tuyên bố về tiêu chuẩn người đào tạo tại doanh nghiệp.
Ngoài ra, Hội đồng Giáo dục nghề nghiệp ASEAN sẽ hỗ trợ các chương trình để thu hẹp khoảng cách cung và cầu kỹ năng nghề trong khu vực, cải thiện kỹ năng số để đáp ứng yêu cầu của thị trường lao động mới cho nhóm yếu thế như phụ nữ, người khuyết tật, người cao tuổi, người sống ở vùng nông thôn, dân tộc thiểu số…
Như vậy, Hội đồng Giáo dục nghề nghiệp ASEAN được thành lập nhằm góp phần hiện thực hóa các cam kết chung của ASEAN được quy định trong Hiến chương ASEAN, Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2025, Kế hoạch tổng thể Cộng đồng Văn hóa – Xã hội ASEAN, Kế hoạch tổng thể Cộng đồng kinh tế ASEAN 2025 và Kế hoạch tổng thể về Kết nối ASEAN (MPAC) 2025 cũng như các cam kết khác của ASEAN trong các Tuyên bố liên quan đến phát triển nguồn nhân lực. Như đã được ghi nhận tại Hội nghị thượng đỉnh ASEAN lần thứ 31, Hội đồng dự kiến sẽ tích cực tăng cường sự nhất quán giữa các quốc gia thành viên ASEAN về giáo dục nghề nghiệp và những nỗ lực trong phát triển nguồn nhân lực, hướng tới mục tiêu phát triển một lực lượng hàng đầu ASEAN, thích ứng với nhu cầu thay đổi nhanh chóng của thị trường lao động.
Tại Việt Nam, hiện nay giáo dục nghề nghiệp là một bậc học của hệ thống giáo dục quốc dân, đáp ứng nhu cầu nhân lực trực tiếp trong sản xuất, kinh doanh và dịch vụ; quy mô chiếm tới 80-90% nhân lực qua đào tạo của cả nước. Trong bối cảnh thiếu lao động có trình độ chuyên môn kỹ thuật, chất lượng nguồn nhân lực thấp, chưa đáp ứng được yêu cầu về kỹ năng nghề; đào tạo thiếu gắn kết với sản xuất kinh doanh và nhu cầu của thị trường lao động, giáo dục nghề nghiệp là thành tố quan trọng, có ý nghĩa quyết định trong phát triển nguồn nhân lực. Do đó, Việt Nam cần cùng với các đối tác trong ASEAN thực hiện có hiệu quả hoạt động của Hội đồng Giáo dục nghề nghiệp ASEAN và “Tuyên bố ASEAN về Phát triển Nguồn nhân lực cho thế giới công việc đang đổi thay”, góp phần đào tạo nguồn nhân lực ASEAN có tay nghề cao, đáp ứng trình độ khu vực và thế giới, từ đó xây dựng cộng đồng chung thịnh vượng ASEAN./.
Văn phòng Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp biên soạn