"Năm 2020, đại dịch COVID-19 đã tác động rất lớn đến các chương trình kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, ngành LĐ-TB&XH. Nhưng với sự chỉ đạo, điều hành quyết liệt, kịp thời, hiệu quả của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, lãnh đạo Bộ LĐ-TB&XH, lĩnh vực giáo dục nghề nghiệp (GDNN) về cơ bản hoàn thành chỉ tiêu được Quốc hội, Chính phủ và Bộ giao, là cơ sở quan trọng để tiếp tục thực hiện thắng lợi các mục tiêu của kế hoạch 5 năm 2021 - 2025…", TS Trương Anh Dũng, Tổng Cục trưởng Tổng cục GDNN trao đổi với phóng viên Báo Lao động và Xã hội.
TS Trương Anh Dũng, Tổng Cục trưởng Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp.
* Có ý kiến cho rằng: "Lao động có kỹ năng ngày nay được coi như đơn vị tiền tệ mới trong thị trường lao động toàn cầu". Ông nhận định thế nào về đánh giá trên?
TS Trương Anh Dũng: Kinh nghiệm thành công của nhiều quốc gia phát triển cho thấy, nhân lực có kỹ năng, nhất là những người có tay nghề cao có vai trò đặc biệt quan trọng, góp phần tạo ra năng suất lao động (NSLĐ) vượt trội, thúc đẩy tăng trưởng GDP và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Càng nhiều lao động có kỹ năng thì hiệu quả càng cao, thu hút được nhiều nhà đầu tư; doanh nghiệp dễ giới thiệu và áp dụng các công nghệ tăng NSLĐ và có cách làm mới. Theo nghiên cứu gần đây của IMF, do khoảng cách ngày càng tăng giữa kỹ năng của lực lượng lao động hiện tại và kỹ năng mà các doanh nghiệp cần để thích ứng với thay đổi công nghệ và thị trường, 6% GDP của thế giới tương đương với 5.000 tỷ USD bị mất đi mỗi năm.
Ở chiều ngược lại, 1 nghiên cứu được báo cáo tại Hội nghị Kỹ năng nghề thế giới năm 2019 cho thấy: Phát triển kỹ năng lấy con người là trung tâm có thể thúc đẩy GDP tăng trưởng thêm từ 0,5 - 2%. Vì thế, lao động có kỹ năng ngày nay được coi như đơn vị tiền tệ mới trong thị trường lao động toàn cầu.
TS Trương Anh Dũng, Tổng Cục trưởng Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp tại Kỳ thi Kỹ năng nghề Quốc gia năm 2020.
* Xin ông cho biết những kết quả, thành tựu nổi bật của công tác GDNN năm 2020 và cả giai đoạn 2016 - 2020?
- Dự thảo báo cáo chính trị trong văn kiện ĐH 13 của Đảng nhận định, GDNN giai đoạn 2016 - 2020 có nhiều chuyển biến. Ngay trong năm 2020, mặt dù bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19, song với phương châm hành động "Đoàn kết - kỷ cương - sáng tạo - hiệu quả", vừa đẩy mạnh các hoạt động chuyên môn vừa phòng chống dịch bệnh nên các chỉ tiêu, nhiệm vụ trọng tâm, đột phá về GDNN đều đạt kết quả tiến bộ, góp phần hoàn thành nhiệm vụ 5 năm 2016 - 2020 của ngành LĐ-TB&XH và cả nước. Trong đó, nổi bật là: Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về GDNN được tham mưu và ban hành kịp thời, đồng bộ gồm nội dung liên quan trong 4 luật, bộ luật và 102 văn bản quy phạm pháp luật với nhiều chính sách đổi mới từ tổ chức, quản lý hệ thống cho tới quản trị cơ sở GDNN, qua đó đã tạo khung pháp lý để tổ chức, quản lý và triển khai đào tạo GDNN theo 3 cấp trình độ.
Sau 20 năm kể từ khi tái thành lập Tổng cục Dạy nghề, Quốc hội đã chính thức phân công Bộ LĐ-TB&XH quản lý nhà nước về GDNN, tạo nền tảng vững chắc để phát triển lĩnh vực này gắn với thị trường lao động và an sinh xã hội bền vững. Lần đầu tiên (tháng 5/2020) Thủ tướng Chính phủ có Chỉ thị riêng về phát triển nhân lực có kỹ năng nghề, thể hiện rõ vai trò, vị trí của GDNN không chỉ là vấn đề trang bị kiến thức, kỹ năng, thái độ nghề nghiệp cho người học, mà còn là lực lượng quan trọng góp phần nâng cao NSLĐ và tăng năng lực cạnh tranh quốc gia trong tình hình mới.
Mạng lưới cơ sở GDNN từng bước được sắp xếp tinh gọn theo đúng mục tiêu Nghị quyết số 19-NQ/TW (đã giảm 82 cơ sở GDNN công lập, tăng 108 cơ sở ngoài công lập). Đến nay, hàng chục cơ sở đã có chương trình đào tạo đạt tiêu chuẩn kiểm định uy tín của Mỹ, Anh, Pháp; 25 trường được công nhận đủ điều kiện đào tạo 12 nghề chuyển giao từ Úc; 45 trường được công nhận đủ điều kiện đào tạo 22 nghề chuyển giao từ Đức; hàng trăm trường nghề đang đào tạo các nghề trọng điểm phục vụ các ngành kinh tế mũi nhọn của đất nước.
Lần đầu tiên Thủ tướng Chính phủ quyết định lấy ngày 4/10 hàng năm là ngày Kỹ năng lao động Việt Nam, cùng với nhiều hoạt động, sự kiện GDNN được triển khai định kỳ rộng khắp như: Hội giảng, hội thi kỹ năng nghề, thi khởi nghiệp các cấp, lễ tôn vinh nhà giáo, HSSV tiêu biểu toàn quốc, diễn đàn nâng tầm kỹ năng lao động Skilling up Việt Nam, tôn vinh đại sứ kỹ năng nghề... đã lan tỏa và tạo chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức, huy động sự đồng thuận tham gia của người học, doanh nghiệp và toàn xã hội đối với công tác GDNN.
Các điều kiện đảm bảo và kiểm soát chất lượng được tăng cường, từng bước chuẩn hóa, đồng thời thực hiện chuyển đổi sang mô hình đào tạo phối hợp với doanh nghiệp, gắn với nhu cầu của doanh nghiệp và thị trường lao động nên chất lượng, hiệu quả GDNN có bước chuyển quan trọng, trên 95% HSSV có việc làm sau tốt nghiệp với thu nhập khá tốt, một số nghề ở nhiều trường có tỷ lệ này đạt 100%. Lao động qua đào tạo nghề của Việt Nam đã dần làm chủ được công nghệ mới, hiện đại, góp phần nâng cao NSLĐ và tăng năng lực cạnh tranh quốc gia.
* 2021 là năm đầu triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII, cũng là năm đầu triển khai thực hiện kế hoạch, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2021 - 2015. Tổng cục GDNN đã có định hướng triển khai kế hoạch tổng thể tiếp tục đổi mới công tác GDNN thế nào, thưa ông?
- Trong bối cảnh phát triển mạnh mẽ của kinh tế số, kinh tế tri thức, dưới tác động của cuộc CMCN 4.0, dịch bệnh Covid-19 phức tạp và xu thế dịch chuyển nhân lực trên thị trường lao động quốc tế; trước yêu cầu nhân lực phục vụ phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn mới, trước hết là năm 2021 và giai đoạn 2021- 2025, lĩnh vực GDNN cần tiếp tục được xác định là 1 trọng tâm trong khâu đột phá chiến lược về phát triển nguồn nhân lực như đã nêu trong dự thảo văn kiện ĐH 13 của Đảng và phải tiếp tục đổi mới theo hướng mở, đa dạng, linh hoạt, hiện đại, chú trọng cả quy mô, cơ cấu và chất lượng đào tạo nhằm đáp ứng nhu cầu học tập và nâng cấp kỹ năng nghề nghiệp suốt đời của NLĐ.
Quán triệt Chỉ thị 24 năm 2019 của Thủ tướng, Nghị quyết số 01 và 02 năm 2021 của Chính phủ, Bộ LĐ-TB&XH sẽ tiếp tục nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về lĩnh vực GDNN, trọng tâm là rà soát, chỉnh sửa bổ sung thể chế trong lĩnh vực GDNN đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Trong đó tập trung xây dựng, trình Ban Bí thư TW Đảng Chỉ thị về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng về đổi mới, phát triển GDNN trong tình hình mới; trình Thủ tướng Chính phủ: Chiến lược phát triển GDNN, quy hoạch mạng lưới cơ sở GDNN, cơ chế tự chủ của các cơ sở GDNN; Đề án chuyển đổi số và dạy học trực tuyến trong GDNN; thí điểm đào tạo trình độ cao đẳng cho học sinh tốt nghiệp trung học cơ sở; thí điểm đào tạo nâng cao kỹ năng nghề của người lao động đáp ứng yêu cầu của cuộc CMCN 4.0, đưa lao động kỹ thuật, lao động qua đào tạo nghề đi làm việc theo hợp đồng ở các thị trường nước ngoài có thu nhập cao; liên kết cơ sở đào tạo nghề với doanh nghiệp hoạt động dịch vụ đưa NLĐ đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng để đào tạo, chuẩn bị nguồn lao động...
Tiếp tục triển khai hiệu quả các cơ chế, chính sách phát triển GDNN, phát triển nhân lực có kỹ năng nghề; tăng cường chuyển đổi số và đào tạo trực tuyến, chú trọng đào tạo lại và đào tạo thường xuyên lực lượng lao động để tạo chuyển biến mạnh mẽ về quy mô, chất lượng và hiệu quả của GDNN.
Tiếp tục chỉ đạo rà soát, tổ chức, sắp xếp lại các cơ sở GDNN trực thuộc quản lý theo mục tiêu Nghị quyết của Trung ương và Chính phủ; đẩy mạnh thông tin, tuyên truyền, tạo sự chuyển biến về nhận thức, đồng thuận của xã hội về phát triển GDNN, vị trí, vai trò của nhân lực có kỹ năng nghề; chú trọng đào tạo, đào tạo lại, chuyển đổi nghề nghiệp cho NLĐ; tăng cường gắn kết chặt chẽ 3 "Nhà": Nhà nước - Nhà trường - Nhà doanh nghiệp trong các hoạt động GDNN; tăng cường các hoạt động hợp tác quốc tế đa phương, song phương trong GDNN…
* Trân trọng cảm ơn ông!